سمنان - همایش طب و قضا

دبیر علمی صورتجلسه های کمیته علمی سمنان

| تاریخ ارسال: 1401/9/22 |

زمان : ۲۶/۳/۹۸	مکان : سالن آموزش ساختمان تشخیصی آزمایشگاهی پزشکی قانونی سمنان
دستور جلسه: بررسی و واکاوی پزشکی و حقوقی و فقهی مسائل نوین در پزشکی ( رحم اجاره ای)- جلسه چهارم
حاضرین: دکتر مهدی نوروزی دکتر یلدا زرگر دکتر هدیه محمودی محمدرضا اسکندریون فرناز گلشن مدیرکل پزشک قانونی پزشک قانونی کارشناس قانونی کارشناس قانونی غائبین:
خلاصه مطالب مطروحه در جلسه: جلسه در خصوص مباحث حقوقی رحم جایگزین با نگاهی به مقالات و بررسی میدانی انجام شد.
جمع بندی مطالب جلسه: رحم جایگزین از منظر فقهی در دین یهود، تلقیح حاصل از نطفه زن و شوهر در رحم زن دیگر ممنوع است و عاریه یا اجاره دادن رحم نیز مجاز نمی باشد . کلیسای کاتولیک از سال ۱۹۸ به طور مداوم بر این امر تأکید نموده که استفاده از رحم جایگزین ممنوع و برخلاف کرامت بشری است و استفاده از لقاح خارج از رحم تنها در صورتی جایز است که این لقاح با اسپرم شوهر صورت گیرد و بی درنگ به داخل رحم زوج انتقال یابد. بر اساس قوانین کلیسای ارتدوکس و پروتستان نیز استفاده از رحم جایگزین جایز نیست. در دین اسلام فقهای اهل سنت استفاده از لقاح خارج از رحم و همچنین رحم جایگزین را مجاز ندانسته و دلیل آنان این است که مردان می توانند با برگزیدن همسری دیگر تولید مثل نمایند. شورای تحقیقات اسلامی دانشگاه الازهر در آوریل سال ۲۰۰۱ استفاده از رحم جایگزین را محکوم نمود. اما در میان فقهای شیعه دو نظر وجود دارد: ۱- آیت ا... خامنه ای انتقال جنین به رحم زن مورد نظر را در هر صورتی بدون مانع شرعی تشخیص داده اند ولی تاکید نموده اند که باید از لمس و نظر حرام اجتناب شود البته اگر ممکن باشد که نطفه یا تخمک از یکی از زوجین گرفته شود از نظر ترتب احکام بعدی مثل محرمیت و ارث بهتر است. همچنین آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله بجنوردی، آیت الله صانعی، آیت الله موسوی اردبیلی، آیت الله مومن آیت ا... بهجت و آیت ا... سیستانی رحم جایگزین کامل را جایز دانسته و منع شرعی برای آن قائل نشده اند مشروط بر اینکه اتفاقات غیرشرعی در اثنای تلقیح مصنوعی و جایگزینی بروز نکند از نظر آنان پرداخت اجرت نیز صحیح است. آیه ا لله محمد یزدی نیز پاسخ می دهد؛ گرفتن اسپرم و اوول، ترکیب آن دو در خارج و کاشتن آن در رحم زن بیگانه اعم از اینکه شوهردار باشد یا نباشد، جایز است و عنوان حرام بر آن صدق نمی کند؛ زیرا جای دادن جنین در رحم زنی بیگانه نه مصداق زناست، نه مصداق ریختن نطفه در رحمی که بر مرد حلال نیست و نه مصداق جای دادن نطفه در چنین رحمی؛ زیرا روایات رسیده درا ین باب تنها به آمیزش نامشروع نظر دارند. ۲- اما برخی دیگر همانند مرحوم مغینیه، آیت الله شیخ جواد تبریزی، آیت الله فاضل لنکرانی، آیت الله بهجت وآیت الله نوری همدانی و آیه ا لله عبدالکریم موسوی با استفاده از رحم جایگزین مخالفت نموده اند، آیت الله منتظری فقط انتقال جنین به رحم زن بدون شوهر را جایز دانسته اند. حضرت امام خمینی(ره) این گونه نظر داده اند؛ تلقیح نطفه غیرزوج، خواه زن شوهردار باشد یا نه؛ زوج و زوجه به آن راضی باشند یا نه؛ زن از محارم صاحب نطفه باشد( مادرش و خواهرش) یا نه جایز نیست. بررسی فقهی رحم جایگزین تجاری آیت ا... سیتانی در پاسخ به این مطلب که آیا والدین صاحب جنین می توانند در ازای اهدای جنین خود وجهی دریافت نمایند پاسخ داده اند که می توانند.(روشهای نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ، اما آیت ا.. موسوی اردبیلی عنوان داشته اند که اگر به عنوان بیع جنین باشد بی اشکال نیست، اما اگر پول را برای اجازه دادن بخواهند عیب ندارد. آیت ا... صانعی نیز گرفتن پول را بدون مانع دانسته اند. آیت ا... مکارم شیرازی نیز بهتر آن دانسته اند که والدین صاحب جنین چیزی نگیرند و آیت ا... خامنه ای نیز گرفتن وجه را بدون مانع دانسته اند اما تاکید نموده اند که به نحو مصالحه باشد نه فروش. بر همین اساس اغلب بر بیع نبودن عمل، نظر داده اند و لذا گرفتن پول را تنها برای دادن رضایت جایز دانسته اند نه برای معامله بودن آن. تعیین نسب کودک حاصل از رحم جایگزین در مورد اینکه مادر و پدر کودک حاصل از رحم جایگزین چه کسی است سه دیدگاه وجود دارد : یک دیدگاه توجه به قرارداد منعقد شده توسط افراد بالغ و عاقل و تعیین والد براساس آن توافقات است. این دیدگاه مورد پسند کشورهایی است که قرارداد رحم جایگزین را کاملاً صحیح و لازم الاتباع میدانند. دیدگاه دوم تعیین والد با توجه به زایمان و وضع حمل است. در این دیدگاه زنی که کودک را به دنیا آورده است، مادرقانونی طفل محسوب می شود. انگلیس و استرالیا جزء کشورهای طرفدار این دیدگاه هستند. دیدگاه سوم نیز توجه به ارتباط بیولوژیک و ژنتیک کودک است . در این دیدگاه کسی والد محسوب می گردد که اسپرم یا تخمک او در تشکیل جنین نقش داشته است. ظاهراً فلسطین اشغالی براساس تعلیم دین یهود از این دیدگاه پیروی می کند. در حقوق ایران این نظر قوت بیشتری دارد که تعیین والد با توجه به ارتباط ژنتیک صورت می گیرد، بنابراین حمل کننده کودک مادر طفل محسوب نمی شود و او صرف نظر از قرارداد نیز موظف به تسلیم کودک به صاحب تخمک و اسپرم است آیت الله خوئی، آیت الله اراکی، آیت الله معرفت(ره)، آیت الله تبریزی (ره) ، آیت الله روحانی، آیت الله فاضل لنکرانی بر این عقیده اند که زنی که جنین را حمل کرده و می زاید مادر کودک است. آنان طفل را به زن متقاضی فرزند ملحق و زن صاحب رحم را مادر تلقی می کنند. در حالی که آیت الله منتظری، آیت الله مومن، آیت الله صانعی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله خامنه ای، آیت الله سیستانی، آیت الله صافی گلپایگانی و عده ای از فقهای اهل سنت، زن صاحب تخمک را مادرطفل می دانند. براساس این اجماع حق امتناع از استرداد کودک در زمان اهدا به صاحبان گامت وجود ندارد . آیت الله موسوی اردبیلی و آیت الله صادقی تهرانی، نظریه دو مادری را برگزیده و به هر دو زن یعنی صاحب تخمک و صاحب رحم نقش مادری داده اند. دکتر موحد ابطحی با استناد به ۱۸ آیه از قرآن مجید )سوره بقره - ۱۳۸۶ ، ص ۸۳، ۶ و ۷، لقمان ۱۴ ، احقاف ۱۵ ، ۱۳ و ۱۴ ، طارق ۵ ، ۲۲۳ و ۲۲۸ ، نسا ۲۳ و ۲۵ ، زمر ۶، مومنون ۱۲ نجم ۳۲ ، نحل ۷۸ ، مجادله ۲، غافر ۶۷ و حج( ۲ و نیز دو روایت از وسایل الشیعه و بحارالانوار چنین استنباط می کند واژه مادر از زمان باردار شدن زن تا زاییدن و شیردهی اطلاق می شود و سپس نتیجه گیری می کند مادر جایگزین نیز همانند مادرژنتیکی، مادر جنین حاصل از جایگزینی رحمی است . در حالت جانشینی با باروری مصنوعی، مادر جانشین، مادر طفل محسوب می شود. حضانت و ارث کودک حاصل از رحم جایگزین حضانت طفل متولد در اثر حالت مادر جانشین، براساس قوانین حاکم بر حضانت تعیین می شود که فروض گوناگونی در این مورد مطرح شده است. در صورتی که مادر جانشین مادر قانونی طفل باشد، شوهردار بودن وی در زمان تولد مانع اجرای حق حضانت خواهد بود در فرض دو مادری بودن طفل با استناد به قواعد حاکم بر حضانت و ارتباط آنها با نظم عمومی و رعایت ملاک مصلحت و سعادت طفل مادر حکمی را به عنوان کسی که حضانت طفل با اوست، تعیین نموده اند. مباحث گوناگونی پیرامون ارث و وصیت در مورد حالت مادر جانشین مطرح شده است در صورتی که قائل به دو مادری بودن طفل باشیم وی از طریق دو رابطه مادری ارث خواهد برد.
نام و نام خانوادگی تنظیم کننده صورت جلسه: محمدرضا اسکندریون
امضاء اعضای حاضر در جلسه: دکتر مهدی نوروزی دکتر یلدا زرگر دکتر هدیه محمودی محمدرضا اسکندریون فرناز گلشن مدیرکل پزشک قانونی پزشک قانونی کارشناس قانونی کارشناس قانونی

زمان : ۷/۳/۹۸	مکان : سالن آموزش ساختمان تشخیصی آزمایشگاهی پزشکی قانونی سمنان
دستور جلسه: بررسی و واکاوی پزشکی و حقوقی و فقهی مسائل نوین در پزشکی ( رحم اجاره ای)- جلسه سوم
حاضرین: دکتر مهدی نوروزی دکتر یلدا زرگر دکتر هدیه محمودی محمدرضا اسکندریون فرناز گلشن مدیرکل پزشک قانونی پزشک قانونی کارشناس قانونی کارشناس قانونی غائبین:
خلاصه مطالب مطروحه در جلسه: این جلسه در خصوص مباحث اخلاقی رحم جایگزین با نگاهی به مقالات و بررسی میدانی انجام شد. مقرر گردید جلسه چهارم در تاریخ ۲۶/۳/۹۸ با بحث رحم اجاره ای و پرداختن در خصوص مباحث حقوقی آن تشکیل گردد.
جمع بندی مطالب جلسه: بررسی اخلاقی رحم جایگزین الف - منافات با کرامت انسانی: خرید و فروش رحم ، نوعی استفاده ابزاری از جسم انسان و مغایر با کرامت انسانی است. مادرجایگزین ، در طول بارداری ، رابطه عاطفی عمیقی با کودکی که در رحم خود دارد برقرار می کند .چنین رابطه ای را نمی توان در قالب کسب و کاری گنجانید که به قصد درآمدی معین انجام می گیرد. مواردی وجود داشته است که مادر جایگزین بعد از به دنیا آوردن فرزند خود، به رغم قرار قبلی، حاضر به ترک و تحویل او به والدین خواهان نبوده است . در یکی از مشهورترین این موارد حتی دادگاهی که حق والدین خواهان در جانشینی تجاری را به رسمیت می شناخت، نتوانست حق دیدار مرتب با فرزند را از مادر جانشین سلب کند. در جانشینی نوع دوستانه، مادر جانشین که عضوی از فامیل یا دوستان نزدیک والدین خواهان است، می تواند همواره به صورت مادر دوم (حتی با عنوانی مانند خاله ) در ارتباط با کودک باشد ؛ اما این امکان در اکثریت قریب به اتفاق موارد جایگزینی تجاری وجود ندارد. ب-ماهیت بهره جویانه رابطه: رحم جایگزین نیز همانند پیوند اعضا به روش جدید درآمدزای علمی تبدیل می شود که به علت تراکم نیاز بیماران و حجم بالای کار و درآمد حاصل برای مراکز پزشکی درگیر، از پرداختن به نگرانی های اخلاقی آن چشم پوشی می شود و بازاری تشکیل خواهد شد که از یک طرف مشتری ها (زوج های خواهان فرزند با روش مادری جایگزین) و از طرف دیگر فروشندگان (زنان حاضر به مادری جایگزین) و گروه متصل کننده این دو (دلالان)، که درنتیجه آن حجم بالایی از روابط بهره کشانه امکان وقوع می یابد. ج-منسوخ کردن اهدا نوع دوستانه: اول آن که دهنده عضو همواره بعنوان فروشنده خطاب میشود و نمی خواهد در مظان این اتهام قرار گیرد و دوم آن که اعضای خانواده و دوستان نزدیک بیمار نیازمند عضو پیوندی با این پیش فرض که او می تواند عضو مورد نیاز خود را از بازار تهیه نماید، نسبت به اهدای عضو به او ، احساس مسئولیت اخلاقی نمی کنند . د-اجماع نسبی جهانی: در بسیاری از کشورهای پیشرفته نظیر اتریش، آلمان، سوئد و نروژ استفاده از رحم جایگزین اعم از تجاری یا غیرتجاری ممنوع است که نشانگر حساسیت اخلاقی زیاد مسئله به ویژه در کشورهایی است که توجه به کرامت انسانی در قوانین آنها نهادینه شده است. نتیجه آنکه در اکثریت بسیار بزرگی ازکشورهای توسعه یافته، فروش رحم جایگزین ممنوع است و تنها به موارد اهدای نوع دوستانه اجا زه داده می شود. مشکلات ممنوعیت کلی استفاده از رحم جایگزین با توجه به بررسی های بعمل آمده میزان مسافرت بیماران از کشور خود به کشور دیگر به ویژه به کشورهای درحال توسعه به منظور استفاده از تکنولوژی‌های کمک باروری، به شدت رو به افزایش است ؛ بنابراین با ممنوع کردن رحم جایگزین به طور کامل در برخی کشورها، از این طریق زمینه برای تجاری کردن و استثمار زنان به ویژه در کشورهای در حال توسعه که امکان به‌کارگیری این روش‌ها وجود دارد، بیشتر فراهم می‌شود (در میان کشورهای آسیایی، هند و تایلند بیشترین میزان ارائه مراقبت‌های کمک باروری را به بیماران بین المللی داشته‌اند؛ هر چند در سنگاپور، مالزی و کره جنوبی هم این روند به ویژه برای بیماران منطقه‌ای رو به افزایش است.
نام و نام خانوادگی تنظیم کننده صورت جلسه: محمدرضا اسکندریون
امضاء اعضای حاضر در جلسه: دکتر مهدی نوروزی دکتر یلدا زرگر دکتر هدیه محمودی محمدرضا اسکندریون فرناز گلشن مدیرکل پزشک قانونی پزشک قانونی کارشناس قانونی کارشناس قانونی